29.11.06

Tulisan Jawa

Ana satus jutaan wong sing nggunakne Bahasa Jawa, sumebar wiwit Jawa (Tengah, Timur, DKI Jakarta, Jawa Barat, DI Jogja), Lampung, Medan Deli, Suriname, Afrika Selatan, dll. Luwih akeh sing nggunakne Bahasa Jawa ketimbang sing nggunakne Bahasa Itali. Nanging, basa Jawa mung kari basa lesan, buku, koran utawa majalah bahasa Jawa mung kari Jayabaya karo Penyebar Semangat, ana sing anyar Damarjati (Jakarta) sing uripe enggrik-enggriken, ana uga suplemen (lembar sisipan seminggu sekali) ing koran Kedaulatan Rakyat Jogja karo Suara Merdeka Semarang. Wis arang ana penerbit sing nekat nerbitne buku fiksi apameneh ilmiah ing Basa Jawa, sebab mesthi gak payune. Pengarang Jawa dewe wis ora kersa nulis ing basa Jawa meneh, blog khusus basa Jawa ya termasuk barang langka.
Pancen nulis basa Jawa kuwi repot, wong utawa bocah sing ora biasa ngomong bahasa Jawa bakal kangelan maca tulisan basa Jawa. Hurup "vokal"-e wae ana enem: a, ao, i, u, é (sate), o, ê (pêlêm matêng) lan è (bèbèk èlèk). Huruf "d" ana sing d (dada) karo d (kandel) huruf t ana t (ketan) karo t (kethak). Jaman mesin cetak letter press, sawetara huruf dibedakne nganggo diwehi titik ngisore. Merga mesin ketik angel gawe titik ngisor, ing pembakuan anyar ditambah "h" dadi "th" lan "dh.
Saiki jaman komputer sing ana kode ASCII, kudune huruf-huruf khusus apawae bisa diganti, tapi nyatane durung ana upaya pembakuan maneh sing luwih tepat nganti saiki.
Penulisan vokal "a" (balak) karo "a" (bala bantuan) isih rancu, kota "Solo"ana sing nulis Sala tapi ana sing nulis Solo, mula ana sing ngarani kota "Solo" (diwaca kaya "sop") tapi ana sing ngarani "Sala" diwaca kaya huruf o ing tembung "bolong").
Merga tulisan Jawa baku isih kurang aplikakatif, mula sing dudu wong Jawalan biasa ngomong Jawa, menawa maca tulisan bahasa Jawa bakal marahi ngguyu. "Coro loro lara" (bahasa Indonesiane kecoak dua sakit tapi bisa dua cara sakit). "Bojo lara" (isteri sakit) karo "bojo loro" (isteri dua) bisa jumbuk senajan artine beda banget. Mula kudune para ahli Basa Jawa perlu golek pengganti "a" sing pas lan secara teknis gampang. Biyen nate dicoba kondisi default a dianggep "ao" nek "a" kaya bahasa Indonesia digaris ngisore.
Tata cara penulisan bahasa Jawa baku sing saiki nurut aku kurang sreg, soale rancu utawa gak konsisten. Contone tambahan "h" kanggo ngganti titik ngisor ing "d", soale marahi bingung. Ing teks bahasa Indonesia, "dada".dibaca "dada", tapi nek iku Bahasa Jawa, supaya unine pada karo sing bahasa Indonesia kudu ditulis "dhadha"? Lho piye taaa.. mosok unine padha tulisane beda?
Nek aku entuk usul, "dada" ing tulisan Jawa tetep ditulis "dada". Nembe bahasa Indoesiane "berani" diterjemahne bahasa Jawa "kendhel". Nanging "pisau tumpul" basa Jawane ditulis "peso kethul", soale nek ditulis "pangot ketul" berarti "obat batuk" (obat watuk) diwaca "obat bathuk" (obat jidat).
Ideale bahasa jawa bisa dilambangne karo tulisan sing persis ya nganggo aksara Jawa alias Carakan. Pancen iki jare dudu asli, tapi impor dengan agen tunggal pemegang merek eyang Ajisaka. Wis arang-arang wong ngerti carakan. Sisa Carakan kari sithik ing jeneng jalan lan tempat ing Solo utawa Jogja utawa nggo walikan gaya Jogja. Hare gene sapa sing isik gelem sinau carakan? Wong aku produk tahun seket akhir awal tahun sewidakan wis nunak-nunuk nek kon maca aksara carakan.. hanacaraka datasawala padajayanya magabathanga apa honocoroko dotosowolo podhojoyonyo mogobothongo...
Pancen isih ana upaya nglebokne carakan iki nang UNICODE, nanging apa iya nek wis kasil mlebu terus dijamin carakan bakal berkembang soale bakal bisa nulis Jawa nganggo kibor, apa banjur ana Windows versi Honocoroko utawa ngirim SMS nganggo tulisan Jawa?
Carakan gak bisa dipadakne huruf kanji, Mandarin utawa Arab sing isih dienggo lan berkembang nganti saiki. Saiki isik akeh buku nganti brosur penggunaan alat utawa bahan nganggo huruf Kanji, Cina, utawa Arab. tapi endi ana buku utawa brosur utawa poster peringatan terbitan anyar sing ditulis nganggo aksara Jawa???.

26.11.06

Di elap pindho....

Lambang kumpeni duweke keluarga mbah Bakrie arupa goresan kuas utawa tipak lap-lapan ping pindo.. sret-sret, nang nduwure gambar rasi "lintang luku" muncrat. Ndilalah, Lapindo Brantas Inc. iku salah sijine sing "terlibat" karo bencana lumpur muncrat ing Porong Sidoarjo. Kilas balik sithik... nalika negara iki kena krisis ing tahun 1998, keluargane mbah Bakrie ngaplo, kabeh bandha donyane dikuwasani wong liya. Nanging nalika akhire keluarga mBah Bakrie bibrik-bibrik usaha meneh lan akhire bisa tangi jenggelek meneh lumantar tambang batubara, lengo lan gas.
Nanging... paribasane idu (wong nginang) durung abang, ujug-ujug mak jegagik bali meneh, "kesandhung" blethok endhut ing tlatah Porong Sidoarjo, kaya mBah Buto Ijo sing lagi nguber Timun Emas kudu mandeg merga kepapak blethok endut malihane trasi Sidoarjo. Aku gak wani ndhisiki kersane Gusti, nek iku pertandane nek keluargane bakal kena "lap ping pindo " utawa malah nuwun sewu.... "kolaps ping pindo?". Soale arep kepiye wae, keluarga mau bakal gampang lepas saka "blethok endhut Lapindo" ketimbang warga Siring, Renokenongo, Jatirejo, Mindi, lan tlatah sakiwatengene kang mung bisa pasrah karo Gusti Allah.
Kocap kacarita nalika awal bencana iku ana Abah Anas.. kyai limpat saka desa Jatirejo, "mokong" ora kersa ngungsi nalika pondoke wiwit kedayohan endhut blethok. Nalika dibujuk karo utusane priyagung binathara wae deweke nolak "ola apa koen ketemu aku, luwih apik tataen ae atimu". Dhawuh sing multi tafsir, bisa wae saka rasa emosional mBah Kyai nanging bisa uga saka kawskitaning beliau.

Sakwise golek sisik melik lan dadi seksi kahanan ing tlatah kono, melu sadhar menawa kita kudu nata awak, nata ati lan nata rasa. Nembe wae, aku numpak sepur Lumpur ninggalake stasiun Porong nuju Surabaya, wis nampa SMS menawa ada pipa gas Pertamina sing njebluk ing lokasi endhut. Duh... bencana kok lumintu susul-sumusul ora ana pedhote? Nanging alhamdulillah... aku ora dadi titah sing kepilih terlibat utawa dadi seksi njebluke pipa mau. Kabeh wis diatur Gusti. Titah mung entuk tugas supaya tata-tata, nata ati supaya ora serakah anggone eksploitasi alam, nata atine dhewe supaya luwih empati marang sengsaraning sesami, nata sikap supaya tansah duwe panyangka apik marang Gusti kang Ngatur Lelakon, nata awak supaya luwih siap ngadhepi sakabehing bencana.
Gusti Allah ya wis ngatur kapan bencana lumpur endhut iki lunga, bisa wae sesuk esuk wis sirna nanging bisa wae tambah tansaya ndadra. Ora ana sing ngerti, apa warga Porong bakal menderita sawatara dina meneh, sawatara minggu, sawatara wulan, setahun, sepuluh, atusan tahun, nganti dina kiamat.
Sebagian desa Jatirejo, Siring, dan sebagian Renokenongo wis ambles ing blethok endhut, desa Mindi, Pejarakan lan desa sekitar liyane mung kari nunggu wektu nyusul merga ndledeke endhut panas durung surut malah kepara tambah gedhe. Omah, sekolah, pabrik, bangunan pemerintah, papan manembah, kuburan wis klelep. Di tlatah mau, ora ana maneh tanda kampung warisan leluhur, ora ana maneh papan bersejarah yang bisa miyak kenangan jaman bocah, ora ana maneh panggonan dolanan jaman bocah biyen, bukti tinggalan leluhur wis sirna klelep ing dasare telaga lumpur. Doyok Sudarmaji-nangis ngguguk nalika ana kesempatan terakhir nyekar leluhure ing makam Siring sing saiki wis ilang ing dasare bumi. Pondok Abah Anas mung kari wuwung lan mustaka masjid. Para santri pada bibar, mas Joko Sampurno utawa pak Sapari dadi tukang ojek ngrangkep guide wong sing kepingin ngerti lokasi bencana. "Omahku sing tak saya bangun tahunan saka nyelengi sithik-sithik wis ilang digawa lumpur. Aku gak duwe apa-apa meneh, biyen isih bisa dagang cilik-cilikan ing desa Jatirejo saiki mung bisa nyadhong duwik lauk pauk saka lapindo ing Bank Mandiri. Mas Joko lan pak Sapari sawijining conto lugu dan jujure warga korban. Nalika tugase dadi tukang ojek lan pemanduku nyusur pinggir telaga lumpur "nembus" barikade petugas sing ketat nalika tim evakuasi nggoleki mayit korban ledakan, nalika ditakoni kudu dibayar pira mung bisa matur "terserah Bapak mawon". Jawaban iku sing marahi aku terharu. Pancen ana alangan sithik, nalika aku sholat maghrib ing stasiun Porong, sepatu butut dan gluprutku ana sing kepingin, namun tak kira apa entuke olehku tumeka ing Porong iki luwih duwe nilai ketimbang sepasang sepatu gluprut butut....

14.11.06

rawuh kanthi slamet eh... pak niko dhing..

rencana sing bola-bali tertunda merga gaweyan, akhire sabtu 11/11/2006 esuk kelakon yaiku nginguk adhiku sing lagi ngathang-athang ing intermediate care omah sakit (eh kudune omah sehat) sing nate dianggo ngrawat abu bakar ba'asyir lan uga ana tangane amien rais ing jalan ronggowarsito no 130 solo..
jam wolu seprapat dewekan nyengklak bis damri saka terminal rawamangun, nggeblas liwat dalan tol tumuju marang lapangan montor muluk sing dumunung ing kampung cengkareng, kabupaten tangerang, propinsi mbanten. iki perjalanan untung-untungan lha wong tenane, karcis sing dianggo numpak montor muluk aku ya durung nyekel. sakjane wingi wis ngubungi sawetara agen plesiran, tapi mbokmenawa merga dina akhir minggu mula kabeh wis pada ora bisa nggolekne karcis montor muluk kanggo aku.
jam sanga seprapat wis tumeka ing parkirane montor muluk gambar liong, aku banjur mudhun, sapa ngerti montor sing nate kacilakan ing solo iki isih nyisani kursi kosong kanggo awak mami.. kaya sing wis tak kira montor muluk merek iki kursine wis dipesen kabeh, padahal wis ngalah, umpama gak entuk sing jurusan surakarta, jurusan semarang apa njogja aku ya gelem kok, sing penting edhak solo…
mula koper enggal tak seret menyang nang parkirane montor muluk liyane.. pilihane menyang merek sriwijaya.. kandhane mbak sing njaga karcis, jurusan adisumarmo solo saiki wis ancang-ancang arep mabur, ana maneh engko jam sewelas awan tapi kursine ya wis entek (embuh sapa sing mbrakoti), ana maneh sing jam limo sore, tapi jas bukak iket blangkon, sama jugak sami mawon... ana kursi cadangan tegese bisa katut bisa ora, tur regane sing paling larang…
wis pupus pengarep-arepku bisa weruh kahanan adhiku ing dina iki.. lagi ae mingket saka konter karcis sriwijaya arep golek alternatif (dudu pengobatan ae sing nganggo alternatif).. ujug-ujug ketemu karo "si abang" (saka logate ngomong) sing nyanggupi ngusahakne tiket sriwijoyo sing wis ancang-ancang miber iku... weleh..…
ya wis ah nekat-nekatan... aku manthuk, deweke terus ngetokne piranti "gineng sambung benek" merek nokia, mencet angka-angka.. terus ngomong sedhela.. terus age-age aku dijak, embuh nganggo ngelmu apa.. aku kaya kebo ditarik keluhane, semrinthil mlebu ruang pengecekan (eh terjemahane cek-in). pak satpam sing biasane galak ya manut bae karo si abang.. aku dimanggakne pak satpam kon mlebu senajan durung nyekel tiket.
tekan ngarep nggo cek-in. ana "kokoh" (saka praupan lan pawakane) sing nyerahne tiket menyang si abang terus dioper menyang aku. sesuai permintaan terus tak bayar jreng mangatus ewu (padha karo rega sing tertulis) ditambah pajek terminal telungpuluh ewu… cuma tanpa slametan jenang abang utawa jajan pasar aku kudu ganti identitas dadi mr. niko lemiena... embuh kuwi jenenge sapa, mungkin juga jenenge "kokoh"sing nyerahne tiket menyang si abang mau... aku ora peduli pokoke katut kegawa mabur nang solo...
terus aku dikongkon mlayu menyang lawang mlebu badhane montor muluk dipandu karo petugas resmi (merga nganggo tanda karo nyekel alat guneman sing biasa dicekel petugas kemanan) ako dikongkon mlayu cepet merga aku wis ditunggu... aku dipandu liwat dalan sing ora umum, nrabas-nrabas.. untung gawan ya mung tas cilik, tur rada biasa playon.. angger ketemu petugas liyane sing arep nyegah utawa nakoni aku, cukup diwenehi isyarat karo petugas sing ngawal wong vvip iki langsung tanpa kakehan pertingsing mung manut bae...
akire "penumpang vvip mr lemeina" iki wis mlebu lambunge montor muluk, merga kondisine wis ancang-ancang arep mabur, gawanku diseleh ing kotak khusus dadi siji karo pilot lan mbak-mbak pramugari… (mula aku rada sujono: si abang, petugas lan awak kabin mesthi wis ana kerjasama nalika nylundupne penumpang vvip gelap sing jenenge mr niko lemeina.. he,he,he).
bareng aku wis bisa lungguh tenang ing kursi a2, cedhak cendela kiwa, aku sempat ngilang-ilingi, eee... iki pesawat gaweyan dina rebo-paing (pabrik "boeing" maksude).. terus tak delok ketoke tunggal model karo mandala pk-rim sing ngeden gagal miber nang medan merga kabotan duren biyen iku.. ujug-ujug mak deg atiku, untung jantungku isik lumayan sehat.. tansaya deg-degan nalika kelingan nek "kangucup" nang daftar penumpang gak tercantum merga sing lungguh iki atas nama pak niko lemeina..
mula tak wanek-wanekne, aku nyolong... nalika montor muluk wiwit mlaku muter menyang landasan, aku nyoba kirim sms singkat (alias kirim pesan singkat sing singkat) nang adik sing nang surabaya lan anan bojo ing omah.. "mangkat slo by sriwijaya 9.30".. bareng bisa send, rada plong atiku.. terus ndonga dremimil… akhire krungu pilot adiyanto (nek gak salah) siaran supaya mbak pramugari "in landing position"... lan montor muluk alon-alon mudhun ing bantala solo...
alhamdulilah, matur nuwun gusti, aku wis bisa tumapak ing tanah adisumarmo kanthi slamet.. padahal sakdurunge wis krungu nek kyai slamet --kebo bule saka kraton solo--- mati merga kepanasen…

4.10.06

Sampeyan batal? Ngemek dosa....

Ing gardu listrik tinggalan Londo (isik akeh nang sekitar Madiun nganti tahun 1970-an, nurut angkringan Jogja saiki isik ana tinggalene nang Palbapang Bantul.. muga-muga ora katut rusak kena lindhu Jogja) ana tulisane "SING NGEMEK MATI". Peringatan sing "berlebihan" tak kira, soale spaning listrik jaman iku mung 110 V. Jaman saiki tegangan 220 V wae peringatane ora serem kaya ngono kuwi.
Iki soal liya, sing tau nyantri utawa sinau moco Al-Quran mesthi paham nek ing buku (mushaf) kitab sucine wong Islam iku ana potongan ayat 79 surat Al-Waqiah “Laa Yamassuhu illal Muthahharun” sing tegese “ora ngemek kacuali wong sing wis disucikan”. Maksud ayat iku dadi bahan perdebatan. Ana uwong sing negesi kanthi wantah yaiku ora kena ndemok Quran nalika nembe batal wudhu. tapi ana Ulama sing nganggep, ndemok Al Quran nalika hadas (batal wudune) ora apa-apa merga sing dimaksud "wong sing disucikan" iku maksude wong sing wis "entuk dalan padhang" ing uripe. Kyai Ghaffar Ismail (bapake penyair Taufiq Ismail), nate ngendika piyambake yakin ndemok Quran senajan lagi hadast ora apa-apa, nanging selawase urip nganti sedane piyambake gak nate ndemok Al Quran nalika ora suci…
Merga Al Quran dianggep suci, para santri umume wedi mbuang suwekan Al Quran sembarangan supaya gak dilangkahi uwon. Ing langgar ndeso, suwekan mushaf biasane disempit-sempitne ing kusen utawa tembok sing bolong. Ana penemu nek sing dihormati iku "dawuhe Gusti" dudu "mushaf" utawa "lembaran kitab". Sebab ing percetakan, lembaran mau dianggep kaya barang cetakan biasa. apameneh durung mesthi pemilik lan manager percetakane wong islam. Masiyo Islam, bakal kerepotan nalika arep nggarap Quran nang percetakan, angger bar ngentut para pekerja bola-bali kudu wudhu.
Mungkin bisa disebut "berlebihan" utawa "parno" (paranoid) menawa ngerasa angger tulisan Arab mesthi ayat suci, suwekan bungkus Pak Pung Oil sing sing ana tulisan Arabe dianggep suci padahal iku “arab pegon” (tulisan Arab tapi unine bahasa Melayu istilahe “hurup Jawi”) unine: “ini obat terbikin daripada rempah-rempah tradisionil yang terpilih”. Malah PDA, disk utawa CD sing ana program qurane, masiyo gak nembe off gak ana tulisane Arab tetep ae gak wani nglangkahi, gak wani nggawa nang njero toilet,,, merga wedi dosa… he,he,he….
Saking kurmate karo sing mambu Arab, angger krungu bahasa Arab dianggep donga… Kang Sadikin TKI ing Arab, tau diseneni Askar (tentara Arab), Askar mau nesu banget ngenggo misuh-misuh. Merga askar Arab asli (dudu Arab Pasar Kliwon Solo utawa Arab Ampel Suroboyo), mesthi ae misuhe ya nganggo bahasa Arab (bangsane “anta khimar, anta majnun”, dll dudu "jangkrik", "semprul", "bajinguk", dll).
Tapi Kang Sadikin iku santri ndeso sing soleh, krungu boso Arab senajan pisuhan isik dianggep donga, mula enggal ngangkat tangane karo muni “Aaaaamiienn.. Aaammmiiieeen…Aaamieeen”. Askar bingung….akhire sadar nek sing adiadhepi wong gemblung. Arep misuh nganti kebun binatang mulai khimar, unta, wedus, dll metu kabeh percuma...

5.9.06

sandyakalaning budaya jawa?

wong jawa kuwi kaya glempo, gelem dadi wadhah lan gelem nampani apa bae.. pancen wong jawa pancen dudu penduduk asli, imigran saka hindia belakang, nanging wis duwe kepercayaan asli. nalika ana wong hindu saka india pada menyang tanah jawa, saka pergaulan, wong jawa padha melu dadi hindu. buktine akeh peninggalan situs candi prasasti lan liya-liyane sing mambu hindu ing tanah jawa iki. disusul wong budha sing uga saka india, wong jawa ya ana sing melok budha. buktine borobudur keajaiban dunia embuh sing nomer piro iku, madeg megah ing tengah-tengahing tanah jawa.

bareng lan angslupe majapahit sing tandhane candrasengkala “sirna ilang kertaning bumi”, ing tlatah tuban lan sak kiwatengene para pedagang saka gujarat lan parsi dibantu para wali wis ngajari ngibadah islam. merga para wali nglarang nggambar barang sing duwe nyawa, banjur ana sebagian seniman jawa sing kabotan, mula banjur milih lunga saka istana munggah gunung tengger lan sebagian meneh nyabrang menyang tanah bali terus berkarya nganti saiki. nanging wong jawa gelem nampa ajaran anyar iku, akhire bumi tanah jawa ratune duwe julukan “sayidin panatagama kalifatullah ing tanah jawa” saben ngarep kraton ana alun-alune, kulone mesjid mburine kampung kauman, sing penghunine para santri. nalika jaman londo njajah.. sebagian wong jowo ana uga sing melu londo saben pekan nang nggreja...

pancen nurut sejarah owah-owahan iku gak mulus tapi tetep ana konflike. contone konflik wangsa sanjaya - syailendra, raden patah - brawijaya, sabdo palon noyo genggong - sunan bonang, lsp. nanging merga wong jawa iku “andap asor lembah manah mendem jero mikul duwur” mula konflik masalalu iku isik bisa terkendali lan akhire kekubur jero.. nalika republik indonesia berdiri, wong jawa ngalah meneh... lilo legowo nampa bahasa melayu dadi “bahasa nasional” merga luwih sederhana, simpel, gak nganggo anggah-ungguh lan aturan njlimet, dene basa jawa cukup dadi bahasa pergaulan lesan ae...

nek weruh crito ngono kuwi, kita kudu ngurmati para leluhur kita sing duwe sikap lan laku satriya.. lha wong ngalami owah-owahan kepercayaan bolak-bali ngono kok ora ngalami konflik sing kebablasen. iku dadi bukti nek wong jawa iku terbuka alias open minded, mikul duwur mendhem jero. wong jawa uga gelem ngalah sing tujuane kanggo kabecikane wong akeh, sebab duwe prinsip “ngalah bakal luhur wekasane”. ngalah ora berarti kalah. iki tata nilai luhur sing dadi gondhelane para leluhur kita...

lha.... geneya saiki kok kaya bumi lan langit... padha-padha pemangsa sego pecel ae bisa bandhem-bandheman watu, pada mbadhog thiwule santhet-santhetan, pada nggragas jagung bacok-bacokan clurit? apa merga wong jawa saiki wis padha ilang jawane? nek bener ilang, kena apa bisa ilang?

nek soal ilange budaya jawa, iku merga para muda wis ora nganggep jawa sawijining budaya sing ngandung tata nilai sing bisa kanggo mbentuk peradaban. wong jawa dianggep mustahil mampu mbangun masyarakat beradab utawa disebut “masyarakat madani” ngono kae. bayangane budaya jawa selama ini ya mung bangsane menyan, kembang, klenik, klembak, susur, mat-matan, leyeh-leyeh, nglaras, metheti perkutut manggung, lsp.

iki salahe generasi biyen juga sing gak bisa menterjemahkan budaya jawa nganggo basa kontemporer sing bisa dipahami lan bisa njawab kebutuhan cah saiki. sajake ana kesenjangan, sing tuwa mati-matian njaga aja nganti budaya jawa dicemari karo pengaruh luar, sing muda nganggep budaya jawa mung pantes dadi isen-isening museum nggo klangenan sebab gak bisa dienggo neng kanggo kehidupan modern sehari-hari...

padahal budaya iku penting kanggo mbangun bangsa, jepang sing wis maju isik njaga budaya asline, cina lagi bangkit tapi berangkat saka budaya asline. budaya asli iku “identitas” utawa ciri wanci gawan bayi sing gak bisa ditinggal. wong dadi juwara ing bidang apa ae merga dadi awake dewe (jadi dirinya sendiri), dudu merga niru, sak hebat-hebate plagiat alias pengkopi gak bakalan ngalahne asline. pancen niru perlu kanggo proses belajar utawa kanggo ide dasar tapi dikembangne nganggo kreasine dewe.

wong jawa gak bakal bisa niru dadi londo, merga nek mangan keju lan ngombe susu bakalan mules wetenge. wong jawa gak bakal dadi arab merga nek sedina mung kelebon kurmo telu bakal klintiran wetenge. sing jeneng kemlanda-mlanda, kemarab-marab mesthi gak ono pantese malah marahi diguyu tengu. biasane wong niru rak mung kulite thok semangat lan moralitase kagak, dipilih sing enak lan penak terus ditiru sing angel boro-boro paling dibuwang nang kali bareng metu mburi. sok kemlondo modale mung ngecet rambut, pakaian ngeropah, wewangian impor, gaya songong, ngomong cas-cis-cus.... tapi kerja keras, totalitas (gak tanggung-tanggung), disiplin, mandiri, sing khas wong bule blas gak dienggo... londo nanggung tur wis kelangan identitas asli iki ibarate godong jati garing, kabur kanginan, kemleyang ceblok nang lemah bengkah.. krusak-krusek.

wis tumeka ing jamane krisis budaya... ora mung unggah-ungguh, sopan santun, ngajeni wong liya ae sing wis luntur.. tapi sajake uga tenggang rasa sing nyebabne wong gampang dikompori, geni konflik horizontal mulad-mulad ing ngendi-endi.

nek ngene terus-terusan, gak aneh.... ora suwe maneh bakal ana “sirna ilang kertaning bumi” jilid kedua.... yaiku negara indonesia lan tanah jawa iki ilang saka peta dunia..
amit-amit jabang bayi... cara arabe naudzublillah..

21.8.06

"Pakbo letus" apa "lenggok sunder"

Jaman biyen nalika revolusi telekomunikasi massa elektronika durung mampir nang desaku, komunikasi lisan dadi media penerangan. Embah kakung salah sawijining nara sumber sing kompeten kanggoku. Aku dudu putu sing paling disayang merga kebandelanku nalika isik cilik, nanging merga omahku cedhak, mula sering ketemu lan termasuk crigis seneng takon ini-itu, mula secara tidak langsung sering entuk ilmu saka mbahkungku iku. Mbah Kung ngerti petung jawa kaya buku primbon, deweke sawijining wong pertama sing tak kenal sing duwe buku agenda, biasane angger ana peristiwa penting ditulis nang gebyog mburi nganggo kapur putih. Mulai lindhu gedhe, gerhana, udan awu, kelahiran, sripah, lsp dicathet nang gebyog iku.
Salah siji kekaremane simbahku yaiku bedhekan utawa cangkriman. Werna-wera bedhekan sing tujuane kanggo hiburan utawa ngisi wektu. Bedhekan utawa teka-teki sing nggambarne situasi jaman iku, sing mbokmenawa angel dimengerti karo bocah saiki. Jaman kuwi buah-buahan isik akeh, mula ana bedhekan “rukning mbuteng” ati-ati aja kepleset nyebut barang saru, nanging sing dimaksud “jeruk kuning jambu mateng”. Ana meneh “lenggok sunder”, yaiku “celeng menggok asune nyander”. “Pak bo letus”, utawa “tipak kebo lelene satus” wah jaman biyen nang butuh lele satus cukup njupuk nang ngisor tipak kebo ae, saiki nek kepingin lele kudu tuku nang pasar.
Ana meneh sing plesetan bahasa inggris, contone “little money” dudu “duwik receh” tapi “silit gatel didamoni” kebiasaan cah cilik jaman biyen yaiku totor nang ngarep geni bediyang karo kukur-kukur gudig utawa ndamoni silite kancane sing gatel.. rasane isis-isis enaaaak.
Jaman transportasi isik nganggo jaran, lan para ndoro tuwan isik gelem nitih dokar ana bedekan “ran tut day sir, sir tut day one, wan tut day blas” yaiku nggambarne hirarki entut berut, Sing nate numpak dokar mesthi ngerti nek jaran sering ngentut, mula ana sing kreatif gawe bedhekan sing artine jaran ngentut tadhahi kusir kusir ngentut tadhahi tuwan tuwan ngentut tadahi… bablas…
Cah ndesa familiar karo tai wedhus, mungkin nate ngemplok nalika mbakar mlinjo, terus dadi guyonan lewat bedhekan "idus tallen, iring nganen" utawa "tai wedus untalen tai garing panganen".. biasa ditambahi meneg "burnas kopen" utawa "bubur panas kokoben"
Ana "lantungi ngetuuuan" ... bulan metu bengi srengenge metu awan, "suru blegitu".. asu turu diblegi watu, "ku ciktu ling".. aku mancik watu nggoling.. dadi pertanda jaman iku cah ndesa memperhatikan lingkungan....

21.7.06

Prakiraan apa ramalan

Wis dadi sipate menungsa, kepingin banget ngerti “what’s next”... Buktine angger ketemu kanca lawas takone mesthi “piye kabarmu”, sing maksude “apa saja yang terjadi kepada dirimu setelah kita berpisah dulu”, akeh menungsa sing kedanan lan penasaran karo ramalan togel, akeh sing penasaran nganti lila mbelani nunggu njinggleng nang ngarep tipi saben dino mung merga penasaran karo kelanjutan kisah opera sabun alias sinetron berseri. Angger paparan tentang masa depan... wuih rame-rame pada mlengak. Jangka Jayabaya sing wis ana atusan tahun lalu tapi nganti abad 21 iki isik dipercaya lan digotak-gatukne karo suasana terkini masiyo terkadang mekso, Serat Kalathida mungkin maksude nggambarne suasana jaman nalika serat iku ditulis, tapi sering digathukne karo situasi jaman saiki. Jaman edan iku kapan sih tenane? Tahun 60-an, krisis menjelang Gestok, Gestok, era Orba, krismon akhir Orba, Reformasi, apa jaman akeh bencana iki? Nalika John Naisbit karo Kenichii Omhae nulis buku kabeh heboh...Ndilalah bangsa iki seneng plesetan... mula sering nyampur aduk pengertian... antarane prediksi karo ramalan dicampur aduk kaya nasi campu. Padahal prediksi beda karo ramalan. Ramalan iku gak ilmiah merga sumbere wangsit, wisik utawa saka impen... Nek prediksi iku sumbere data sing diolah nganggo perhitungan ilmiah, pengalaman lan pengetahuan. Omongane Ki Gendheng, Mama Lorens, Ki Joko Bodo, nek arep akeh artis pegatan, selingkuh, tahun iki akeh bencana, iku jenenge “ramalan”, tapi pernyataane Empu Gunung, Empu Bumi saka pertapaan mBulaksumur, Tamansari, apa nDepok iku prediksi.... Ramalan salah paling mung diguyu thok.. tapi prediksi salah dipisuhi wong akeh rame-rame... he,he,he...Nalika piala dunia wingi ... Pak Djummala nang milis iki sering nulis prediksi utawa “perhitungan di atas kertas” sapa sing bakal menang lan perkiraan skor sebuah pertandingan sing arep digelar. Prediksi beliau dudu saka wangsit utawa bisikan gaib, tapi ana dasare yaiku data tentang masing-masing pemain, pelatih, kekuatan tim, dll sing wis tersimpan nang memori utawa sing bisa didelok nang koran, buku utawa website... Data durung bisa “muni” nek durung ono analisa.... supaya beliau bisa membuat analisa lan oralisa (maksude penyampaian secara oral) butuh pengetahuan sing dalem, pengamatan sing jembar, pengalaman sing uakeh embuh merga rajin nonton bal-balan apa sering main dewe, akhire kudu ditutup karo pengambilan kesimpulan sing tepat (dudu kaya pengalaman gawe karya ngilmiah biyen, kesimpulan dadi disik, analisa karo data “menyusul”... he,he,he)... Supaya prediksi beliau tepak/akurat utawa mendekati tepak, data-ne kudu cukup lengkap (terlalu lengkap malah marahi binun, he,he,he...), analisa tajem, dalem lan tepat, jujur gak mihak, gak ana faktor “x” sing gak mlebu nang perhitungan ujug-ujug nonyol unjuk diri (skandal, pemain cedera, psikologis pemain, lucky, dll). Mula prediksi bisa salah nek ana salah siji faktor sing ngaco utawa salah, embuh datane sing gak lengkap utawa gak bener, analisane ngawur utawa tendensius, utawa anane faktor x sing di luar perhitungan utawa sing bisa disebut “bola bundar” dening pak Djummala...
Nah, ing kejadian lindhu lan tsunami (produk ikutan lindhu) umume para empu bumi isane mung gawe prediksi. Contone ana kreteg pondasine wis rapuh, baja landasane wis kropos... tukang insinyur bangunan gawe perhitungan.. umure jembatan iku paling banter rong tahunan... iku prediksi.. bisa ae jembatan iku sebulan kemudian ambruk.. ternyata sebabe diliwati truk trailer sing kelebihan tonase.. tapi bisa wae nganti telung tahun durung ambruk.. setelah diteliti ternyata sejak itu kretek diportal sing bisa liwat mung kendaraan kecil ae... Iku nembe jembatan sing bisa diganti, bisa didandani, bisa didelok kan dimonitor terus setiap saat, beban bisa dibatasi... ternyata deprediksi kuat rong tahun ternyata sebulan wis ambrol... apamaneh prediksine kulit bumi, sing gak bisa didandani, gak bisa diatur bebane, beban gak bisa dipindah, tur gak ketok mata... paling pol ya mung nyebut potensi terjadinya, tanpa ngarani kapan bakal terjadine...
Nah merga prediski gak nyebut waktu secara spesifik, mula prediksi mung manfaat kanggo langkah antisipasi dudu kanggo penyelamatan korban. Prediksi perlu kanggo pengaturan tata ruang, pedoman nek arep nggawe bangunan (bahan, kekuatan, struktur), perencanaan wilayah, dll. Prediksi gak bakal efektif kanggo penyelamatan .. lha piye kan gak mungkin... nek suatu daerah diprediksi rawan lindhu terus penduduke dilarang keluyuran, terus diprintah kon kemping nang gunung utawa njengking terus nang ngisor longan... Walaupun daerah kono jelas “hampir pasti” (pasti iku hanya milik Allah!) bakal ana lindhu gedhe, tapi lak gak ono sing ngerti kapan terjadi, nek sesuk apa emben sih mendhing... lha nek sasi ngarep, tahun ngarep, sepuluh tahun meneh, satus tahun meneh... Njengking terus satus tahun? Emang enaaak. Wak pancen ideal nek sakdurunge ana lindu wis bisa diramal.. kaya ramalan cuaca (supaya konsisten kudune prakiraan cuaca kaya teveeri biyen).. masiyo ramalan cuaca mleset.. tapi kan gak adoh-adoh banget... Wah saumpama lindhu bisa digawe prakiraan kaya cuaca (keto’e bu Mega wae nate salah pengertian nang masalah iki), apameneh ngerti wektune tur cukup omber (sebulan apa seminggu sakdurunge "deng").... uuueeenak tenan. Saumpamane lindhu lan tsunami Aceh, lindhu Nias, lindhu Jogja, tsunami Pangandaran (senajan gak bisa dihentikan utawa tetep terjadi), bisa diketahui seminggu sakdurunge kedadean... yakin nek korban bisa diminimalisir. Penduduk daerah rawan lindhu utawa tsunami mau gak perlu njengking nang ngisor longan utawa ngungsi nang nggunung nganti atusan tahun... deweke nembe kon ngungsi utawa njengking nek lindhu lan kemungkinan tsunami wis cedhak wae (ibarate wektu imsyak kanggone sing sahur nalika arep nindakne siyam)... Merga iku, kawit jaman bingek... gak kurang-kurang menungsa usaha kanggo nggoleki cara kanggo ngawe prakiraan lindhu kanthi nyinau tanda-tanda alam. Ana sing nyoba nganalisa citra satelit daerah sing kena lindhu gedhe sesaat sakdurunge lindhu... nah saka analisa iku banjur ana spekulasi “mega njlirit” saka Jepun, Iran, mbantul lan Kuningan iku. Ana meneh sing nganalisa emisi gas mikro (contone Radon) saka daerah lindhu, ana uga sing ngamati migrasi kewan tertentu, manuk misale (kaya crita email tentang seorang anggota Marinir nang Aceh). Sayange teori-teori iku durung ditampa karo jumhur Empu, merga dianggep isik durung istiqomah (konsisten) lan durung iso dijelasne kanthi gamblang nganggo logikane para Empu mau. Tapi Empu juga manusia, teori menungsa dudu dawuhe Gusti, nek ana teori baru sing luwih ampuh, teori lawas bisa wae dikoreksi utawa malah gugur. Wis lumrah ing jagading ilmiah....

22.2.06

bayan semun the series: parnograpi....

bar acara "udar gelung" bayan semun jagongan nang bale deso, lurahe takon soal tanggane bayan semun sing jenenge mba' lastri.. takon gak merga ana skandal utawa melok naksir karo randa ayu kempling sing radak kenes iku, lurah mung arep ngertakne soal kabar miring, sing dadi gosipe warga desa neng acara arisan sing marahi pak lurah rumangsa gerah, nurut kabar-kabari wargane iku sing sering gonta-ganti gandengan kaya montor trailer... malah sering mulih ngajak wong lanang sing nginep nang omahe barang...
lurah: "yan... apa mba' lastri saiki isik sering mulih nggowo wong lanang?"
bayan semun (bs): "lha dek malem minggu wingi nika... kadose nggih onten tiyang jaler nginep teng omahe mba lastri kok..”.
lurah: “piye ta yan... kok kowe ora bertindak… sesuk meneh nek ana digrebek ae bareng pemuda kampung?”
bs: “kula ajrih pak.... lha nek kula dobrak lawange terus kula ndelok adegan ‘nganu’ berarti rak kepasal kalih undang-undange parnograpi!.
lurah: “kowe rak nindakne kewajiban minangka pamong njaga tertib lingkungan mosok kena pasal”.
bs: “oooo dados undang-undang niku ngangge milih too….. biasane wong cilik kados kula niki namung angsal apese mawon".
lurah: “maksudku gak kabeh ndelok utawa nglakoni sing saru mesti kenek pasal... kaya urusan kamarmu karo bojomu dewe, angger gak kok pamer-pamene ya gak kena pasal pornograpi. kowe eling ora ceramahe ustad muhidin kae, kelonan karo bojo kuwi wajib, malah bisa diarani nindakne 'sunah rasul'...”
bs: "ooooh... ngaten tooo, dadi nek kalih bojo dewe, mboten porno nggih? tiwas empun telung sasi niki kula wonten nate nyenggol bojo kula blass".
lurah: “oalah mesakne men...”.
bs: “nggih... pak, terus terang mawon niki teksih onten melih sing ajeng didawuhne mboten, nek mboten kula ajeng nyuwun pamit kriyin”
lurah: "lho kok kesusu ae arep nangendi ta yan... wong lagi enak-enak jagongan".
bs: "ngngngggg.... nganu pak… mergi telung sasi poso, kula ajeng sunah rosul.. rapelan buko”
lurah: “oalaaahhh....... ya wis kana, sing ngati-ati, payunge sing rapet aja kebobolan meneh, wong anak wis lima kemriyek ngono..".
bs: 'maturnuwun pak....."